Van slaap tot stemming: hormonen hebben invloed op… alles. Daarom kun je er maar beter op voorbereid zijn.

Als er érgens geen standaard beschrijving voor is - of kan bestaan - is het wel voor de werking van vrouwelijke hormonen. Ze vliegen dagelijks alle kanten op, en zijn ook nog eens in elke fase van je leven anders. Is het niet tijdens je puberteit, dan wel tijdens je menstruatie, een zwangerschap, de perimenopauze of de menopauze: de constante rollercoaster die je zowel fysiek als mentaal uitdaagt, is er bijna altijd. Hoera.  

Gelukkig is er ook goed nieuws. Want hoe meer bewustzijn je rondom je hormonen creëert, hoe beter je je verwachtingen kunt managen. En dat is fijn, want hormonen kunnen van invloed zijn op letterlijk álles in je dagelijks leven. Of er nou een ondraaglijke kramp of juist een energieboost opkomt: een voorbereid mens telt voor twee. 

 
Gelukkig wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de invloed van vrouwelijke hormonen, en is het onderwerp steeds minder - maar nog lang niet helemaal - taboe. Steeds meer bedrijven en culturen erkennen dat hormoonschommelingen serieuzer moeten worden genomen. “Spanje heeft bijvoorbeeld een progressieve standaard gezet door betaald menstruatieverlof in te voeren voor vrouwen die last hebben van ernstige menstruatiepijn”, vertelt Laura Dowling, apotheker, oprichter van FabU supplementen en host van haar eigen podcast over gezondheidskwesties voor vrouwen. “Daarmee wordt de impact van menstrueren op het welzijn en de productiviteit van vrouwen eindelijk erkend.” 

Ze vervolgt: “Daarbij vormen vrouwen in de (peri)menopauzale leeftijd het snelst groeiende deel van de beroepsbevolking, dus veel bedrijven zien inmiddels het belang van een menopauzebeleid in. Door deze groep vrouwen tegemoet te komen, verbind je ze niet alleen aan je bedrijf, maar houd je ook hun ervaring, kennis en expertise in huis." 

Door de werking van hormonen te erkennen en vrouwen te ondersteunen, is de kans kleiner dat vrouwen vervroegd met pensioen gaan of hun carrière tijdelijk onderbreken. Dat laatste is niet alleen slecht nieuws voor een bedrijf, maar ook voor de geestelijke gezondheid van de vrouw in kwestie.  

 
Kortom: het is de hoogste tijd om het taboe rondom dit onderwerp (nog verder) te doorbreken. Of je nu kiest voor podcasts met waardevolle inzichten en deskundig commentaar, of voor apps zoals Clue en Flo waarmee je symptomen en schommelingen bijhoudt: door je te verdiepen in materie neem je het heft in eigen handen en neem je voortaan weloverwogen beslissingen over… ja, alles. Van sportmoment tot slaapritme en voedingssupplement tot avondje uit. 

Dat gezegd hebbende: tijd voor een stukje theorie. Van pubertijd tot zwangerschap en  perimenopauze en menopauze: welke hormonen gieren er op welk moment - en in welke mate - door je lijf?  

Hormonen tijdens je puberteit 

“Zowel je puberteit als je menstruatiecyclus beginnen in je hersenen,” legt Natasha Richardson, hormoongezondheidsdeskundige en oprichter van Forage Botanicals uit. “Het zogeheten hormoon ‘gonadotrofine’ geeft ook hormonen af, die zich geleidelijk opbouwen in de jaren voorafgaand aan je eerste eisprong. Zij vertellen het lichaam als het ware dat het moet rijpen. Daarom kun je andere tekenen van de puberteit er al wel zijn, terwijl de menstruatie nog niet is begonnen,” legt ze uit.  

Deze hormonen zorgen ervoor dat je lichaam oestrogeen en progesteron produceert - die op hun beurt weer zorgen voor de ontwikkeling van borstgroei, lichaamsbeharing en het begin van de menstruatiecyclus. “Wat veel mensen niet weten is dat eierstokken ook testosteron produceren - een essentiële stof voor spiermassa, energieniveaus en algemene lichamelijke ontwikkeling,” aldus Laura.  

Na de eerste menstruatie gaan de maandelijkse lichamelijke ongemakken bij veel vrouwen samen met de nodige mentale schommelingen. Dit kan variëren van lichte irritatie tot twijfelen aan jezelf. “Een grotere gevoeligheid en meer zelfbewustzijn horen bij de psychologische aanpassing aan de puberteit,” zegt Smita Sinha, gynaecoloog-assistent bij Serenity Women's Clinic. “Veel vrouwen krijgen de diagnose PMS, waar ze in verschillende mate last van hebben. Het gaat om een combinatie van emotionele, fysieke en psychologische symptomen die in de dagen voorafgaand aan de menstruatie optreden, en die gekoppeld is aan veranderingen in hormonen die de chemische processen in de hersenen beïnvloeden, zoals oestrogeen en progesteron. ” 

Gelukkig doorbreken steeds meer mensen het taboe dat nog steeds op menstrueren ligt door er ‘gewoon’ over te praten. “Er wordt in verschillende leeftijdsgroepen nog steeds wat geheimzinnig en negatief gedaan over menstrueren, maar Gen Z timmert met positieve taal en taboedoorbrekende advertenties hard aan de weg om menstruatie eindelijk te normaliseren,” aldus Natasha.  

Laura benadrukt dat ook voorlichting en open gesprekken het taboe zouden kunnen verminderen. Als je goed geïnformeerd en - daardoor - zelfverzekerder bent, voel je je minder gegeneerd en meer geneigd te praten over hoe je je voelt.  

Hormonen tijdens je zwangerschap 

Net als een menstruatie, ervaart ook iedereen een zwangerschap anders. Terwijl de één een prachtige zwangersglow krijgt, zit de ander - chagrijnig - onder de puistjes. “Als je zwanger bent, ervaart je lichaam een piek in verschillende belangrijke hormonen, waaronder oestrogeen, progesteron en humaan choriongonadotrofine (hCG). Deze nemen aanzienlijk toe om de groei van de baby te ondersteunen, het baarmoederslijmvlies te onderhouden en het lichaam voor te bereiden op de bevalling en borstvoeding,” zegt Laura. “Deze hormonen bevorderen ook de bloedtoevoer naar de baarmoeder, ontspannen de spieren om de groei te stimuleren en ondersteunen de ontwikkeling van borstweefsel.”  

Deze nieuwe hormooninjectie kan voor sommigen een soort energieboost zijn, en voor een soort gloed zorgen die wordt veroorzaakt door een verbeterde bloedsomloop en huidveranderingen. “Vooral tijdens het tweede trimester voelen veel vrouwen zich het energiekst. De tijd van ochtendmisselijkheid is - meestal - voorbij en heeft plaatsgemaakt voor een hernieuwde levensenergie,” vervolgt ze. 

Helaas is niet elke zwangere zo blij en energiek. Sterker nog, de meeste vrouwen hebben te maken met de uitdagende bijwerkingen van de hormonale veranderingen. “De piek in oestrogeen kan bij sommige vrouwen leiden tot angstgevoelens of stemmingswisselingen, vermoeidheid, misselijkheid en huidveranderingen zoals pigmentvlekken of acne”, legt Smita uit. “En soms is er ook sprake van ernstiger aandoeningen, zoals zwangerschapsdiabetes of een hoge bloeddruk. Daarnaast kunnen verhoogde progesteronniveaus brandend maagzuur, een opgeblazen gevoel en constipatie veroorzaken - en dat kan een  zwangerschap lichamelijk behoorlijk ongemakkelijk maken.” 

Ook niet heel fijn: dankzij de grotere hoeveelheid progesteron kan het lichaam uitzetten op een manier die het voorheen niet deed. En alhoewel dat natuurlijk essentieel is bij een zwangerschap, kan het ook leiden tot rugpijn en gewrichtsklachten. Als die klachten aanhouden, kan het zelfs leiden tot de aandoening symphysis pubis disorder. “Maar met fysiotherapie en ondersteunende kleding kan dit gelukkig worden verholpen,” zegt Natasha.  

Andere manieren om de bijwerkingen van deze nieuwe hormoonexplosie wat te verzachten en verminderen, zijn rust, meer en in kleinere porties eten om de bloedsuikerspiegel te reguleren, gemberthee, weinig zout binnen krijgen en steunkussens voor extra comfort. En over steun gesproken: steun van vrienden, familie of je zwangerschapsgroep is ook heel belangrijk in deze periode.  

Hormonen tijdens je perimenopauze en menopauze    

In tegenstelling tot regelmatige cycli in een min of meer voorspelbaar maandelijks patroon en de hormoonexplosie tijdens een zwangerschap, zit je in de perimenopauze in een achtbaan - zonder dat je weet welke kant-ie opgaat en wanneer je er - in hemelsnaam - weer uit mag. “Nadat oestrogeen-, progesteron- en testosteronniveaus een tijd lang zowel hard omhoog als hard naar beneden zijn gaan, eindigen ze geleidelijk aan op een lager niveau dan voorheen. Toch duurt het nog tot een jaar na je laatste menstruatie voordat dit patroon is gestopt en je hormonen op een betrouwbaar lager niveau zitten,” legt Natasha uit. 

Wanneer de overgang begint en hoe lang-ie duurt, is per vrouw verschillend, maar gemiddeld duurt het één tot acht jaar. “Sommige vrouwen beginnen er rond hun veertigste iets van te merken, terwijl dat bij anderen pas rond hun vijftigste is,” legt Laura uit. “Veranderende hormoonspiegels zorgen dan niet alleen voor een zwaardere, lichtere of onregelmatige menstruatie, maar ook voor opvliegers en nachtelijk zweten. Dit wordt veroorzaakt door de schommelingen in oestrogeen, die invloed hebben op de temperatuurregeling van het lichaam. Die veranderingen in oestrogeen en progesteron hebben ook invloed op de neurotransmitters in je hersenen, waardoor je last kunt hebben van angsten en stemmingswisselingen; slaapproblemen (variërend van slecht slapen tot slapeloosheid) en lichamelijke veranderingen, zoals de elasticiteit en gezondheid van je huid en gewrichtenen - wat weer kan leiden tot gewichtstoename. En tot slot een veelvoorkomend, maar vaak over het hoofd gezien symptoom: het GSM (genitourinair syndroom van de menopauze), waardoor je niet alleen vaginale droogheid, irritatie en ongemak kan ervaren, maar ook urinewegproblemen zoals vaker moeten plassen en terugkerende infecties. GSM als gevolg van afnemend oestrogeen, waardoor het vaginale en urineweefsel dunner wordt.” 

Dit is het moment waarop supplementen zoals calcium, vitamine D en magnesium kunnen helpen om de gezondheid van de botten en de slaap te ondersteunen. Omega-3, B-vitamines en zelfs functionele paddo’s blijken ook te helpen bij het verlichten en ondersteunen van verschillende bijwerkingen van de perimenopauze en de menopauze. HRT (Hormone Replacement Therapy) kan voor sommigen ook effectief zijn om de symptomen onder controle te houden omdat ze de afnemende hormoonspiegels aanvullen. Ook zijn er specifieke oestrogeentherapieën op de markt die specifiek gericht zijn op GSM. 

De overgang van de peri- naar de menopauze vindt plaats als je twaalf maanden niet meer ongesteld bent geweest. Het betekent het einde van de eindeloze schommelingen in oestrogeen en progesteron, en een daling naar lage, stabiele niveaus. Maar zoals je wellicht al voelt aankomen, kun je zonder de aanwezigheid van deze hormonen alsnog last hebben en houden van bepaalde dingen. “Opvliegers, slaapstoornissen, stemmingswisselingen en een verminderde botdichtheid kunnen voorkomen, en hebben allemaal invloed op je dagelijks leven,” geeft Smita toe.  

Samen met dunner wordend haar en een drogere huid door het gebrek aan oestrogeen, kan GSM voor sommige vrouwen een probleem blijven. En omdat oestrogeen helpt om de bloedvaten gezond te houden, kan dat weer invloed hebben op de gezondheid van het hart. Ook wordt een gevoel van ‘watten in het hoofd’, waar het geheugen en de mentale helderheid onder te lijden hebben, vaak genoemd als ongewenst gevolg van hormonale veranderingen.  

Gelukkig betekent het voortdurende onderzoek naar de menopauze en hormonale veranderingen dat we steeds meer kunnen doen om de hormoonregulatie te ondersteunen en te beheersen. “Recente studies benadrukken de rol van voeding, waarbij is aangetoond dat een dieet met veel fruit, groenten en omega-3 vetzuren de hormoonbalans ten goede komt. Er is ook bewijs dat bepaalde plantaardige producten kunnen helpen,” zegt Laura. 

Met meer onderzoeken, open gesprekken en apps die helpen om cycli en schommelingen bij te houden, lijkt het erop dat de mist rond vrouwengezondheid eindelijk een beetje optrekt.  
Goddank.   

Meer weten over vrouwengezondheid? Check deze artikelen:  

• Wellbeing of Women 

• Women’s Health Research Centre 

• Hormone University 

Hier vind je wetenschappelijk onderbouwde artikelen die je helpen om weloverwogen keuzes te maken over je gezondheid en hormonen, zodat je je weerbaar voelt - zélfs als je je helemaal niet zo lekker voelt.